تاریخ هنر و امر جنسی

پس از مقاومت: مروری بر هنر جنبش‌های فمینیستی و  کوییر فرانسه

پس از جنگ جهانی دوم تا پایان سده‌ی بیستم

سام مهتشم | تابستان ۱۴۰۳

قانون‌های برابری‌خواه، جنبش‌ها، کنش‌ها، اعتراض‌ها و داداخواست‌های بی‌شماری در جهان هستند که می‌خواهند برابری جنسی را جا اندازند، و بیشتر این کوشش‌ها پس از دوره‌‌ی جنگ جهانی دوم آغاز شده‌اند. از این رو، برای بررسی جنبش‌های فمینیستی و کوییر در نیمه‌ی دوم سده‌ی بیستم، مورد پژوهشی فرانسه پس از جنگ جهانی دوم تا سال‌های پایانی ۱۹۹۰ میلادی انتخاب شده است و از این دریچه، کوشش می‌شود تا منظومه‌ی فکری و دیداری فمینیسم و نظریه‌ی کوییر در فرانسه بررسی شود. همان‌طورکه اصطلاح «فمینیسم» امروز در رسانه‌های فرانسه جای خود را به خوبی پیدا کرده است، اندیشه و کنش‌گری فمینیستی در فرانسه و مستعمره‌هایش در سده‌ی بیستم به اوج خود رسید. از سوی دیگر، بیش‌ترین کارهای فمینیست‌های فرانسه در موج دوم فمینیسم، یعنی سال‌های میان ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ انجام شده است، و برای درک بهتر این موج نگاهی ژرف به کار نویسنده‌های هم‌چون «سیمُن دُ بووار»، «الن سیکسو»، «مُنیک ویتیگ»، «لوس ایری‌گاره» و «یولیا کریستوا» می‌اندازیم. هم‌چنین، به کنش‌گری کوییر در همین زمان نگاهی می‌اندازیم و از این دریچه می‌کوشیم تبار نظریه‌ی کوییر را در فرانسه با کسانی چون «میشل فوکو» و «گی اُکنگم» شناسایی کنیم. این مجموعه درس‌گفتارِ آن‌لاین، در ۶  جلسه و در روزهای پنج‌شنبه ساعت ۶ تا ۸ عصر به‌وقت ایران برگزار می‌شود. 

--

تاریخ نقد و تاریخ‌نگاری هنر

نقد هنری: درباره‌ی سیر تاریخی عقل انتقادی در هنر

کاوه رفیعی و نوید نادری | تابستان ۱۴۰۳

«نقد هنری»، در مقام گفتاری تاریخی، دنیوی، و عقلانی درباره‌ی «هنر»، در ابتدای پیدایش، نه  یک حرفه‌ی مستقل، بلکه بخشی  جدایی‌ناپذیر از از یک پروژه‌ی سیاسی، یعنی «روشنگری»، بود که در پاسخ به ضرورت‌هایی خاص، موقعیت‌مند، و مادی شکل گرفته بود؛ و به‌طور مشخص قصد داشت با ساماندهی امور محسوس، تغییر زاویه‌های جاافتاده و متصلب دید، و ترویج شیوه‌های جدید دیدن (و حس کردن به صورت کلی)، احساسات و عواطف عمومی را برای نیل به اهداف سیاسی‌اش بسیج کند، و فضای ادراک حسی را برای شکل دادن به جامعه‌ی جدید بارآرایی کند. اما روشنگری، در مقام یک پروژه‌ی سیاسی، در عین حال نظر به هستی «انسان» (و کردارهای انسانی) به عنوان مساله‌ای عام و جهان‌شمول داشت، و، در نتیجه، هم بالقوه می‌توانست بین‌المللی شود و توسط انسان‌هایی در موقعیت‌های مختلف با ضرورت‌های تاریخی متفاوت به کار گرفته شود، و هم در فرایند گسترش بین‌المللی‌اش، بالقوه، می‌توانست بدل به نقد خاص‌گرایی‌های کاذب خود شود. هرچند که «نقد هنری» در ادامه‌ی مسیر تاریخی‌اش بدل به‌  «حرفه‌‌»ای تخصصی شد که می‌تواند از بافت اولیه‌ی پیدایش خود جدا شود و اهدافی کاملا سیاست‌زدوده داشته باشد، اما پیوند تاریخی آن با فرایند شکل‌گیری سوژه‌ی مدرن و جهان‌وطن روشنگری هم‌چنان قابل بازخوانی و بازیابی‌ست، و در نتیجه هم‌چنان می‌توان به بالقوه‌گی‌های سیاسی آن امید بست. 

هدف این دوره، نه ارائه‌ی روایتی جامع و کامل از تمامی مکاتب و جریانات نقد هنری از آغاز تا امروز، بلکه بررسی تاریخی برخی نقاط عطف و لحظات تأثیرگذار در این مسیر است: ارائه‌ی روایتی تاریخی از برخی لحظات کلیدی نقد هنری، نه در مقام یک حرفه، بلکه به عنوان نقطه‌ی تلاقی عقل انتقادی و دریافت حسی. در نتیجه، تمرکز ما نیز غالبا بر متون اولیه‌ای‌ست که در بزنگاه‌های تاریخی مشخصی از خلال اندیشیدن به هنر(ها) پروژه‌ی سیاسی روشنگری را به پیش برده‌اند، و نه بر متون ثانویه و شرح‌هایی که به گونه‌ای پسینی نقد هنری را در مقام گفتاری تخصصی و متمایز از سایر گفتارها تثبیت کرده‌اند. در ضمن، رویکرد ما در این دوره تراملی‌ست و تلاش می‌کنیم تا گفتارهای انتقادی درباره‌ی هنر(ها) در ایران را نیز در بافت جریان‌های جهانیِ نقد هنری و جنبش‌های هنری و ادبی بین‌المللی بررسی کنیم. هدف و امید ما این است که با ارائه‌ی روایتی از سیر تحول برخورد سوژ‌ه‌ی روشنگری با جهان حسیات، به عنوان امری هم‌زمان فردی و اجتماعی، راهی به درک بهتر موقعیت تاریخی معاصر خود بیابیم.

--

تاریخ دیزاین (معماری، گرافیک، مد)، تاریخ هنر و فرهنگ دیداری

سده‌ی نوزدهم میلادی از دریچه‌ی فرهنگ معماری 

فراز اُلفت | تابستان ۱۴۰۳

این درس‌گفتار از راه تجزیه و تحلیل معماری، توسعه‌ی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، و سیاسیِ سده‌ی نوزدهم را بررسی خواهد کرد. با‌آن‌که تمرکز ما بیش‌تر بر اروپاست، به‌ مساله‌هایی خواهیم پرداخت که جغرافیای خارج از محدوده‌ی اروپا مانند ژاپن یا امپراتوری عثمانی را هم در بر می‌گیرد. در روند درس‌گفتارها، مفهوم‌های گوناگونی چون استعمار، تکنولُژی‌های مدرن، اورینتالیسم، قیام‌های سیاسی، تشکل طبقاتی، و دیگر جنبه‌های مهمِ فرهنگی سده‌ی نوزدهم را به گفت‌وگو خواهیم گذاشت. در هر جلسه یک نمونه معماری را بررسی می‌کنیم و مفهوم‌های کلیدی در پیوند با این اثر را واکاوی می‌کنیم. روندِ کلاس‌ها به این شکل است که نخست، در ابتدای هر جلسه سخنرانی‌ای از سوی آموزگار ارایه‌می‌شود و سپس، گفت‌وگویی پیرامون متن‌های انتخاب‌شده انجام‌می‌شود. این مجموعه درس‌گفتارِ آن‌لاین، در ۶  جلسه و در روزهای چهارشنبه ساعت ۶ تا ۸ عصر به‌وقت ایران برگزار می‌شود. 

--

تاریخ اجرا، نمایش، رقص

بدن و سیاست در نظریه‌های هنر اجرا 

نیوشا احمدی‌خو | بهار ۱۴۰۳

هدف اصلی این مجموعه درس‌گفتار، فراهم‌آوردن زمینه‌ی آشنایی با برخی از نظریه‌ها و مفهوم‌های بنیادین و نیزسویه‌های تازه‌ی پژوهش‌های اجرا در ارتباط با بدن و سیاست است. در این ترم به مفهوم‌هایی چون اجرای رادیکال در اروپا و امریکا، اجرا در فضای شهری، تاتر و رقص آوانگارد توجه می‌کنیم.

پژوهش‌های اجرا زمینه‌ای ترارشته‌ای‌ست که از اجرا (پرفُرمنس) در جای‌گاه چارچوبی برای مطالعه‌ی شیوه‌های بودن در جهان بهره‌می‌برد. پژوهش‌های اجرا به‌مثابه‌ی رشته‌ای خودپاینده در دهه‌ی ۷۰ و ۸۰ میلادی و بر پایه‌ی کار پژوهش‌گرهایی چون ریچارد شِکنر، مایکل کِربی و دایانا تیلر بنیان‌نهاده‌شد. این رشته از نظریه‌ها و روش‌های هنرهای نمایشی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، نظریه‌ی ادبی، فلسفه، علوم سیاسی، پژوهش‌های فرهنگی، جنسیت، و نژاد بهره‌می‌برد.

 در طول ترم از متن‌های کانونی هم‌پیوند با این شاخه برای فراهم‌کردن زمینه‌ی آشنایی با کار پژوهش‌گرهای اصلیِ پژوهش‌های اجرا سود خواهیم‌برد. ممکن است برخی از این متن‌ها برای شما آشنا و برخی به‌تمامی تازه باشند یا به شیوه‌ای نو خوانده‌شوند. امید من این است که دوره چون فراخوانی شما را به واسازی و فهم اجرا به‌مثابه‌ی لنزی برای دریافتِ پدیده‌های سیاسی و اجتماعی تشویق کند.

در طول ترم، فرم‌های گوناگون اجرا از جمله تئاتر، رقص، آیین‌، و کنش‌های زندگی روزمره را با هدف تحلیل سازوکار انتقال احساسات توسط اجرا و تاثیرشان بر شکل‌گیری هویت بررسی می‌کنیم. هم‌چنین، می‌کوشیم عامل‌های فرهنگی، تاریخی و میدان‌های قدرت که بر پرفرمنس‌ها تأثیر می‌گذارند را نیز بررسی کنیم. این درس‌گفتارها شما را به مشارکت کنش‌مندانه، اندیشه‌ی انتقادی و درگیری آفرینش‌گرانه فرامی‌خواند. این مجموعه درس‌گفتارِ آن‌لاین، در ۸ جلسه و در روزهای جمعه ساعت ۶ عصر به‌وقت ایران برگزار می‌شود.

--

تاریخ نهادی هنر

چالش‌های نمایش اثر در عصر جهانی‌شدن  

نگاهی به تحولات فضای نمایش در صد سال اخیر 

هلیا همدانی | بهار ۱۴۰۳

در این مجموعه درس‌گفتار، تاریخ هنر را از راه روایت‌هایی از نمایشگاه‌های صد سالِ اخیر، از نقطه نظرِ ایدئولُژی فضای نمایش و چالش‌های هنرمندان برای تحولِ این فضا بررسی می‌کنیم. کارهای هنری در چه فضاهایی به نمایش گذاشته می‌شوند؟ زمانی که اثری به نمایش در می‌آید چه مسیری را از سر می‌گذراند؟ چه کسی کار برنامه‌ریزی فضای نمایش را برعهده دارد؟ رابطه‌ی کارهای هنری با فضای نمایش و بافتار اجتماعی و جغرافیایی-سیاسی آن‌ها چیست؟ هدفِ اصلی این دوره بررسیِ برخی از مفاهیم کلیدی در تاریخ هنر امروز به مددِ روابط درهم‌تنیده‌ی کارها، جغرافیا و فضای نمایش است.

در این مجموعه‌ درس‌گفتار، از سالن‌های انباشته‌ی سده‌ی نوزدهمیِ فرانسه به سوی نمایشگاه‌ها و رخ‌دادهایی حرکت می‌کنیم که تولدِ فضای موسوم به «مکعب سفید» را طرح‌ریزی کردند. سپس در گذر از به چالش کشیدنِ مکعب سفید به تحولاتِ جغرافیای جهانی در نمایشِ آثار می‌پردازیم تا علاوه بر نمایشگاه‌های منفرد به نمونه‌هایی از جشن‌واره‌ها و دوسالانه‌های جهانی اشاره کنیم. از آن‌جا که بخش اصلی مثال‌های این ترم به آثار غربی می‌پردازند، در آغاز درس‌گفتار از شرکت‌کننده‌ها خواسته می‌شود تا به صورت فردی یا گروهی، پژوهشی درباره‌ی یک کارنمای گروهی از هنرمندان ایرانی در صد سال اخیر را انتخاب کنند و پژوهش خود را با کلاس به اشتراک بگذارند تا درمورد ساز وکارِ فضای نمایش در جغرافیای ایران تامل کنیم. این مجموعه درس‌گفتارِ آن‌لاین، در ۸ جلسه و در روزهای سه‌شنبه ساعت ۶ عصر به‌وقت ایران برگزار می‌شود.

--

تاریخ هنر اروپا و امریکا

هنر ایتالیا در سده‌ی بیستم

درآمدی بر جریان‌های هنریِ بنیادین در ایتالیای سده‌ی بیستم

محمدرضا میرزایی و هلیا همدانی | زمستان ۱۴۰۲

در این کلاس، به بررسی مجموعه‌ای از روی‌کردها در هنر ایتالیا در سده‌ی بیستم با توجه به تاریخ اجتماعی و فرهنگی  این کشور می پردازیم. از آن‌جا که شمار قابل توجهی از پیشگام‌های هنر نوگرای ایران در ایتالیا تحصیل کردند، و با پارادایم‌هایی از هنر ایتالیا در گفت‌وگو و تماس قرار گرفتند، بر این باوریم که شناخت ژرف‌تر از هنر مدرن و معاصر ایتالیا می‌تواند در بازخوانی و درک بهتر از هنر صد سالِ گذشته‌ی ایران راه‌گشا باشد. برای بررسی جنبش‌های هنری ایتالیا در نیمه‌ی نخست سده‌ی بیستم از فوتوریسم، نقاشی متافیزیک، و «نووه‌چنتو» آغاز می‌کنیم. سپس، نیمه دوم سده (پس از پایانِ جنگ جهانی دوم) را با بررسی جنبش‌هایی چون «آرته پوورا»، «ترَنس آوانگاردیا»، و  جنبش‌های هنرمندهای فمینیست ایتالیا پیش می‌بریم. هنرمندهای ایتالیایی، در واکنش به کانون‌های هنر غرب (فرانسه در ابتدای سده‌ی بیستم و ایالات متحد پس از جنگ جهانی دوم)، راه‌حل‌های تصویری و مفهومی متفاوتی را معرفی کردند. در این دوره‌ی هشت جلسه‌ای، ضمن بررسی این شاخصه‌های مهم تصویری و مولفه‌های مفهومی، به نسبت‌های این ویژگی‌ها با بستر تاریخی و اجتماعی ایتالیا و با دیگر جغرافیاهای هنری غرب در سده‌ی بیستم می‌پردازیم.

--

تاریخ عکس

عکاسی جاده

مروری بر مفهوم مسیر، سفر، و جغرافیا در عکاسی

علی معتمدی | زمستان ۱۴۰۲

این مجموعه‌ درس‌گفتار، به بازاندیشیِ مفهومِ جاده در عکاسی می‌پردازد. جاده، نه فقط به‌مثابه‌ی مسیری که مسافر را از آ به ب می‌رساند، که می‌تواند مفهومی انتزاعی باشد. عزم و اراده‌ی دور شدن از موقیعتِ کنونی، رویارویی با ناشناخته‌ها، و مشاهده‌ی دگرگونی‌های فرهنگی و سیاسیِ یک جامعه، همه در این مسیر امکان‌پذیر است. در این دوره‌، چه مسافری گذرا باشیم، چه مهاجر و چه شهروند همان جغرافیا، به شناخت دوباره از راه جاده دعوت می‌شویم. در این دوره‌، تمرکز ما بر مرور کار عکاس‌هایی‌ست که به میان‌جی جاده، به شناختی تازه از دنیای اطرافشان رسیده‌اند؛ از «رابرت فرنک» و «استیوِن شُر»، تا «جیکُب هُلت»، «اَلک سُث» و دیگران. هم‌چنین در این دوره، پرُژه‌ها و ایده‌های دانش‌جوها در کلاس به گفت‌وگو گذاشته می‌شود. این مجموعه درس‌گفتارِ آن‌لاین در ۸ جلسه و در روزهای پنج‌شنبه ساعت ۷ عصر به‌وقت ایران برگزار می‌شود.

--

تاریخ هنر ایران

تاریخ هنر مدرن در ایران، از مشروطه تا امروز

دانش‌یارهای کارنما با هم‌کاری گروهی از پژوهش‌گرهای هنر و تاریخ ایران | پاییز ۱۴۰۲

از پاییز ۱۴۰۲ (۲۰۲۳) ویرایشی تازه از مجموعه‌ درس‌گفتارهای «تاریخ هنر مدرن در ایران، از مشروطه تا امروز» در قالب یک سال تحصیلی، نُه ماه، ارایه‌می‌شود. این دوره‌ی آن‌لاین می‌کوشد روایتی بنیادین و داده‌محور را از تجربه‌ی هنر مدرن در هنر و فرهنگ ایران پیش‌نهاد کند. در جریانِ این درس‌گفتارها، تاریخ رسانه‌های مختلف هنری و شیوه‌های بیان فرهنگ دیداری، از عکاسی و نقاشی گرفته تا اجرا و ویدیو، بررسی و نسبت‌شان با زمینه‌ی تاریخی و اجتماعیِ ملی و تَراملی، از خیزش گفتارِ دمُکراسی‌خواهی در ایران تا جهانی‌شدن، واکاوی ‌می‌شود. در این دوره، افزون بر دانش‌یارهای کارنما، رها خادمی، میلاد رستمی، حسین ایالتی، و علی رضا صحاف زاده، شماری از تاریخ‌نگارها، پژوهش‌گرها، و اندیش‌گرهای هنر ایران چون عباس امانت، بابک افشار، سوسن بابایی، فائقه بقراطی، صالح نجفی، نیکو ناطقیان، ساغر صادقیان، کاوه رفیعی، لیلی ادیب‌فر، محمدرضا میرزایی، نوید نادری، میترا هاشمی، در میان دیگران، به ارایه‌ی درس‌گفتاری در زمینه‌ی تخصص‌ خود می‌پردازند.

ترم پاییز: دوران مشروطه و پهلوی یک: از برخورد با اروپا و گرایش به واقع‌نمایی تا نخستین نمودهای مدرنیسم بر هنر ایران

ترم زمستان: از ملی‌شدن صنعت نفت تا پایان پهلویِ دوم: اوج تاثیرگذاری مدرنیسم بر هنر ایران و شکل‌گیری نهادهای هنری

ترم بهار: از آغاز حکومت اسلامی تا امروز: از سرکوب نظام‌مند هنری و اجتماعی و فرهنگی تا جهانی‌شدن و سرکشی‌های هنری و زیباشناختی

--

تاریخ فیلم، ویدیو، انیمیشن

تاریخ هنر ویدیو و تکنولُژی تصویر: از دادا تا دیجیتال

حسین ایالتی | پاییز ۱۴۰۲

درس‌گفتارهای «تاریخ هنر ویدیو و تکنولُژی تصویر: از دادا تا دیجیتال» تکنولُژی‌های تصویر و ویدیو و رابطه‌ی آن با هنرهای دیداری را در قالب یک سال تحصیلی از ابتدای سده‌ی بیستم تا امروز کاوش می‌کند. این کلاس با تمرکز بر تاریخ، نظریه‌ها، و کارهای هنری، به یکی از مهم‌ترین و فراگیرترین ابزارها و فرم‌های بیان هنری امروز می‌پردازد؛ از جنبش‌های مدرنیستی چون دادا، سورئالیسم، تا سینمای آوان‌گارد و تجربی، تلویزیُن و تصویر ماهواره‌ای، هنر مفهوم‌گرا، هنر اجرا، ویدیواینستالیشن، انیمیشن، ‌هنر دیجیتال، و اینترنت. توانایی ویدیو در مستندکردن اجرا، رابطه‌ی آن با حرکت، زمان، فضا، و صدا، خودپایندگی، در دسترس‌بودن، تکثیر، و کنش‌مندی آن، جای‌گاهی ویژه به این رسانه‌ی نو در هنر امروز داده است. این دوره در طول سه ترم، می‌کوشد تا به سویه‌های هنری، انتقادی، سیاسی، هویتی، و شناخت‌شناسانه‌ی ویدیو از خاست‌گاه‌های آن تا امروز بپردازد:

 
ترم پاییز: خاست‌گاه‌ها؛ از تصویر متحرک تا دربرگیری فضا
ترم زمستان: ویدیو، مفهوم‌گرایی و تکنولُژی تصویر 

ترم بهار: هنر ویدیو در عصر دیجیتال 

--

تاریخ هنر و امر جنسی

هنر، تن، و امر جنسی

علی رضا صحاف زاده | پاییز ۱۴۰۲

درس‌گفتار «هنر، تن، امر جنسی» درآمدی‌ست تاریخی بر شیوه‌های بیانِ میل، رفتار، و هویت جنسی در هنر مدرن. پرسش اصلیِ ما در این کلاس، چگونگیِ بازنمایی دیداری یا اجراییِ مفهوم‌هایی چون زن، مرد، دگرجنس‌گرایی، هم‌جنس‌گرایی، و به‌ویژه پیوستار گسترده‌ای‌ست که در این دوقطبی‌ها نمی‌گنجند و آن‌ها را به‌چالش می‌کشند. در این مجموعه از درس‌گفتارها، هنر مدرن از چشم‌اندازِ جنبش‌هایی چون فمینیسم، نظریه‌ی کوییر، مردپژوهی، و پساانسان‌گرایی بازخوانی می‌شود. بخش بسیار بزرگی از هنر در یک‌ سده‌ی گذشته، به‌طرزی ساختی با تن و امر جنسی گره‌خورده است اما این شیوه‌های بیانی به‌ضرب سکوت یا سانسور آشکار نادیده‌ گرفته‌شده‌اند. کلاس با روایت این تاریخ، در پی درک پی‌آیندهای گسترده‌ی مفهوم‌هایی چون نگاه خیره، برهنه‌نگاری، اجراگری، و غیره برای هویت فردی و اجتماعی‌ست. به‌منظور دقتِ تحلیلی بیش‌تر، تاریخ هنر، عکس، و فیلم آوان‌گارد امریکا در یک ‌سده‌ی گذشته، به‌مثابه‌ی موردِ پژوهشی اصلی انتخاب ‌شده‌است. این کلاس آن‌لاین در قالب چهار ترم، هر شنبه ساعت ۶ تا ۸ به‌وقت ایران ارایه‌می‌شود.

ترم پاییز: زایش هویت: تن و میل در مدرنیسم

ترم زمستان: هنر، تن، و انقلاب جنسی: درآمدی تاریخی

ترم بهار: هنر و براندازی هویت جنسی: درآمدی بر پیوندهای هنر با نظریه‌ی کوییر، پسافمینیسم، و مردپژوهی، از چشم‌انداز فرهنگ امریکا در پایان سده‌ی بیستم

ترم تابستان: پساانسان، زیست‌سیاست، و تن در هنر امروز